Φαντάσου έναν καρεκλοκένταυρο με αποκολλημένα τα πισινά του, να έρπει προς το νέο του αξίωμα. Μοιάζει με αλλόκοτο μαλάκιο, αηδιαστικά απροστάτευτο και εμετικά θλιβερό. Την ώρα που πανικόσυρτο, σπεύδει να οχυρωθεί στο νέο του κέλυφος. Ίσως, γι' αυτό και κανένας από τους γυμνόποδες αδελφούς μου, δεν το πατάει. Τόσο πολύ το σιχαίνονται. Κώστας Ι. Γιαλίνης
--- 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα
12-21 Μαρτίου 2010
Η φύση το προίκισε με ανεκτίμητους θησαυρούς και σπάνιες ομορφιές, η ιστορία διαμόρφωσε την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, οι άνθρωποι του εμφύσησαν ψυχή και πνοή. Το 12οΦεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, στο πλαίσιο του ελληνικού τμήματος, πραγματοποιεί αφιέρωμα με τίτλο «Ιστορίες του Αιγαίου», προβάλλοντας έργα που τεκμηριώνουν και ενοποιούν γεωγραφικά έναν τόπο γεμάτο έντονες αντιθέσεις, αλλά και ισχυρούς συνδέσμους.
Το αφιέρωμα αποτίνει φόρο τιμής στον διακεκριμένο ντοκιμαντερίστα και φίλο του Φεστιβάλ, Γιώργο Κολόζη, που έφυγε από τη ζωή το περασμένο φθινόπωρο. Ο πολυβραβευμένος έλληνας δημιουργός με την ανήσυχη, ποιητική ματιά του, συνέθεσε μέσα από την σειρά ντοκιμαντέρ Αιγαίο νυν και αεί, ένα διεισδυτικό πορτραίτο του Αιγαίου. Στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθούν τρεις ταινίες του, καρποί μιας περιπετειώδους θαλασσινής περιπλάνησης που πραγματοποίησε ο Γιώργος Κολόζης με το ιστορικό καΐκι του καπετάν Ανδρέα Ζέππου. Στο ταξίδι του συναντά και κινηματογραφεί αυθεντικούς ανθρώπους του Αιγαίου: Τον καλύμνιο σφουγγαρά καπετάν Νικόλα (Καπετάν Νικόλας ο «μοναχός», 2002), δύο νησιώτες – αυτοδίδακτους μουσικούς, (Η μουσική γαλήνη της ψυχής, 2002), αλλά και τους καραβομαραγκούς στον Ταρσανά της Σύρου (Αέρας στα πανιά μας, 2002).
Οι δημιουργοί σκιαγραφούν τις συνθήκες διαβίωσης, τις κοινωνικές δομές, τις συνήθειες των κατοίκων, καθώς και τις αναπτυξιακές δυνατότητες των νησιών, μέσα από μικρές ανθρώπινες ιστορίες, που αφηγούνται με την σειρά τους την ιστορία του τόπου. Η θεματολογία των ταινιών αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες κάθε νησιού καθώς και χαρακτηριστικές αιγαιοπελαγίτικες μορφές, αποκαλύπτει ευαίσθητες αλλά και σκληρές όψεις της ανθρώπινης φύσης, και εμβαθύνει στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Αιγαίου, επιχειρώντας να διερευνήσει τις αμφίσημες επιπτώσεις του εκσυγχρονισμού στο φυσικό τοπίο και στον ίδιο τον άνθρωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ταινία Όλα τα δειλινά (1996) του Έλληνα της διασποράς, ντοκιμαντερίστα και εικαστικού Μαθιού Γιαμαλάκη. Ο δημιουργός στρέφει τον κινηματογραφικό του φακό στην Πάτμο και με άξονα το μοναστήρι που για αιώνες καθορίζει την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού, εισχωρεί στις ζωές των κατοίκων του.
Οι σύγχρονες εξελίξεις που διαμορφώνουν το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο αποτελούν το κεντρικό θέμα της ταινίας Φωνή Αιγαίου (2004) της Λυδίας Καρρά. Η βραβευμένη σκηνοθέτιδα ερευνά μέσα από αρχειακό υλικό τις ιστορικές και κοινωνικές ρίζες που προξένησαν σταδιακά την αισθητική υποβάθμιση, την καταστροφή του οικοσυστήματος, αλλά και την άναρχη δόμηση του Αιγαίου. Παράλληλα καταγράφει τον λόγο – αντίλογο μελετητών και κατοίκων, δομώντας έναν καίριο και πολυδιάστατο προβληματισμό.
Μια εύστοχη αντιπαραβολή του παρελθόντος και του παρόντος της Μήλου αναδύεται μέσα από την ταινία Επιστροφή στη Μήλο(2008) του Νίκου Αλπαντάκη. Αφετηρία του σκηνοθέτη, η μυστηριώδης προσωπικότητα του Αγαθοκλή Κυπριώτη, ενός αστού αγωνιστή της Αντίστασης που αυτοεξορίστηκε στη Μήλο, πρωτοστάτησε στον εκσυγχρονισμό της ζωής του νησιού, κινηματογράφησε τους κατοίκους του και το εγκατέλειψε, 17 χρόνια μετά, για αδιευκρίνιστους λόγους. Τα έγχρωμα φιλμ 8 mm του Κυπριώτη και οι μαρτυρίες των κατοίκων για τον ευεργέτη τους ρίχνουν φως στον μύθο του ανθρώπου και του τόπου.
Ο Γιάννης Σμαραγδής στο ντοκιμαντέρ Πόρος – Σεφέρης (1990) αφηγείται το χρονικό της παραμονής του έλληνα ποιητή στο νησί το 1946 μέσα από τη ματιά του ίδιου, έτσι όπως την κατέγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο όσο καιρό βρέθηκε εκεί. Η ταινία ακολουθεί τα βήματα του Σεφέρη, ο οποίος στον Πόρο έγραψε την ποιητική σύνθεση «Κίχλη», με εικόνες και πλάνα που γεννιούνται από τις λέξεις και τους στίχους.
Το ντοκιμαντέρ Μνήμες από το χαμάμ (2000) της Πέγκυς Βασιλείου, ανασυνθέτει μέσα από μαρτυρίες νησιωτών την καθημερινότητα στο χαμάμ της Ρόδου, το οποίο κατά τη δεκαετία του ’70 υπήρξε πόλος έλξης για τους έλληνες, τούρκους, εβραίους και ευρωπαίους κατοίκους του νησιού, αλλά και τους εκπροσώπους του εκάστοτε ξένου κατοχικού στρατού. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και ένας τόπος «απογύμνωσης» των επισκεπτών του από τις πολιτικές ταυτότητες και τις εθνικοθρησκευτικές διαμάχες τους, οι οποίες καλά κρατούσαν έξω από αυτό.
Και αν το χαμάμ της Ρόδου ήταν ένας ανοικτός χώρος ανθρώπινης συναναστροφής, το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου υπήρξε μια δυσπρόσιτη, παρεξηγήσιμη και αθέατη πλευρά του Αιγαίου. Όλη η αλήθεια για το ψυχιατρείο του νησιού αποκαλύπτεται στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ Λέρος, η ελευθερία είναι θεραπευτική(2003) του Αντρέα Λουκάκου, με τη μορφή ενός συγκλονιστικού ταξιδιού στις ψυχές των ασθενών και των εργαζομένων του, μέσα από αφηγήσεις και των δύο πλευρών.
Συναισθηματικά φορτισμένο είναι και το ντοκιμαντέρ ExpressScopelitis – Η μάνα των νησιών (2008) του Μανώλη Καζαμία, στο οποίο ξετυλίγεται το χρονικό της σχέσης που συνδέει την οικογένεια Σκοπελίτη με τους νησιώτες της άγονης γραμμής. Εδώ και 50 χρόνια - από το 1958 και τον καπετάν Μήτσο Σκοπελίτη μέχρι τον γιο του Γιάννη και τον καπετάνιο Γιάννη Φωστιέρη σήμερα - ,η ανάπτυξη και η επιβίωση αυτών των μικρών κοινωνιών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο δρομολόγιο του θρυλικού «ExpressScopelitis», το οποίο οι κάτοικοι χαρακτηρίζουν με αγάπη ως τη «μάνα των νησιών» τους.
Η ταινία Noname-Ανώνυμοι Σύρου (2004) του Βασίλη Κεσίσογλου, μας ταξιδεύει στη Σύρο για να παρουσιάσει τα έργα και τις ημέρες του ομώνυμου μουσικού συγκροτήματος. Ένα ενδιαφέρον μουσικό οδοιπορικό, με ‘ξεναγούς’ τα νεαρά μέλη του σχήματος και τη ζωή τους στο νησί.
Η Ανθή Νταουντάκη, σκιαγραφεί στο ντοκιμαντέρ της Οι γυναίκες με τα μαύρα (2006), το πορτραίτο, πέντε ηλικιωμένων γυναικών και μοναδικών κατοίκων στο χωριό Μαράλια της Κρήτης. Οι γυναίκες, όλες τους χήρες, μας κάνουν κοινωνούς της καθημερινότητάς τους, αλλά και των πιο μύχιων πλευρών της προσωπικότητάς τους.
Η γοητεία του Αιγαίου πελάγους μυεί ένα αγόρι στον κόσμο των ναυτικών στο ντοκιμαντέρ Οι ψυχές των καϊκιών(2001) του Νίκου Καρακώστα. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, και αρχειακό υλικό από τις προσωπικές περιηγήσεις του, για να δώσει φωνή σε αυθεντικούς ανθρώπους της θάλασσας και των νησιών μέσα από το πρίσμα κυρίαρχων δίπολων, όπως στεριά – θάλασσα, ζωή – θάνατος, αρχή – τέλος.
Το Αιγαίο δεσπόζει και πορεύεται μέσα στο χρόνο ως πολιτιστικό σύμβολο, ως αυτόνομη, ζωντανή ύπαρξη. Ένας παράδεισος παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπου οι αρχέγονοι μύθοι συναντούν τη σύγχρονη πραγματικότητα, ένας τόπος άμεσα συνδεδεμένος με τις ιστορίες των ανθρώπων του. Κι όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ένας νησιώτης στην ταινία Φωνή Αιγαίου: «Το Αιγαίο είναι ένα καράβι που ταξιδεύει αιώνες. Το θέμα είναι εμείς τι θα αφήσουμε πίσω μας».
12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα
12-21 Μαρτίου 2010
Η φύση το προίκισε με ανεκτίμητους θησαυρούς και σπάνιες ομορφιές, η ιστορία διαμόρφωσε την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, οι άνθρωποι του εμφύσησαν ψυχή και πνοή. Το 12οΦεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, στο πλαίσιο του ελληνικού τμήματος, πραγματοποιεί αφιέρωμα με τίτλο «Ιστορίες του Αιγαίου», προβάλλοντας έργα που τεκμηριώνουν και ενοποιούν γεωγραφικά έναν τόπο γεμάτο έντονες αντιθέσεις, αλλά και ισχυρούς συνδέσμους.
Το αφιέρωμα αποτίνει φόρο τιμής στον διακεκριμένο ντοκιμαντερίστα και φίλο του Φεστιβάλ, Γιώργο Κολόζη, που έφυγε από τη ζωή το περασμένο φθινόπωρο. Ο πολυβραβευμένος έλληνας δημιουργός με την ανήσυχη, ποιητική ματιά του, συνέθεσε μέσα από την σειρά ντοκιμαντέρ Αιγαίο νυν και αεί, ένα διεισδυτικό πορτραίτο του Αιγαίου. Στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθούν τρεις ταινίες του, καρποί μιας περιπετειώδους θαλασσινής περιπλάνησης που πραγματοποίησε ο Γιώργος Κολόζης με το ιστορικό καΐκι του καπετάν Ανδρέα Ζέππου. Στο ταξίδι του συναντά και κινηματογραφεί αυθεντικούς ανθρώπους του Αιγαίου: Τον καλύμνιο σφουγγαρά καπετάν Νικόλα (Καπετάν Νικόλας ο «μοναχός», 2002), δύο νησιώτες – αυτοδίδακτους μουσικούς, (Η μουσική γαλήνη της ψυχής, 2002), αλλά και τους καραβομαραγκούς στον Ταρσανά της Σύρου (Αέρας στα πανιά μας, 2002).
Οι δημιουργοί σκιαγραφούν τις συνθήκες διαβίωσης, τις κοινωνικές δομές, τις συνήθειες των κατοίκων, καθώς και τις αναπτυξιακές δυνατότητες των νησιών, μέσα από μικρές ανθρώπινες ιστορίες, που αφηγούνται με την σειρά τους την ιστορία του τόπου. Η θεματολογία των ταινιών αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες κάθε νησιού καθώς και χαρακτηριστικές αιγαιοπελαγίτικες μορφές, αποκαλύπτει ευαίσθητες αλλά και σκληρές όψεις της ανθρώπινης φύσης, και εμβαθύνει στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Αιγαίου, επιχειρώντας να διερευνήσει τις αμφίσημες επιπτώσεις του εκσυγχρονισμού στο φυσικό τοπίο και στον ίδιο τον άνθρωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ταινία Όλα τα δειλινά (1996) του Έλληνα της διασποράς, ντοκιμαντερίστα και εικαστικού Μαθιού Γιαμαλάκη. Ο δημιουργός στρέφει τον κινηματογραφικό του φακό στην Πάτμο και με άξονα το μοναστήρι που για αιώνες καθορίζει την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού, εισχωρεί στις ζωές των κατοίκων του.
Οι σύγχρονες εξελίξεις που διαμορφώνουν το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο αποτελούν το κεντρικό θέμα της ταινίας Φωνή Αιγαίου (2004) της Λυδίας Καρρά. Η βραβευμένη σκηνοθέτιδα ερευνά μέσα από αρχειακό υλικό τις ιστορικές και κοινωνικές ρίζες που προξένησαν σταδιακά την αισθητική υποβάθμιση, την καταστροφή του οικοσυστήματος, αλλά και την άναρχη δόμηση του Αιγαίου. Παράλληλα καταγράφει τον λόγο – αντίλογο μελετητών και κατοίκων, δομώντας έναν καίριο και πολυδιάστατο προβληματισμό.
Μια εύστοχη αντιπαραβολή του παρελθόντος και του παρόντος της Μήλου αναδύεται μέσα από την ταινία Επιστροφή στη Μήλο(2008) του Νίκου Αλπαντάκη. Αφετηρία του σκηνοθέτη, η μυστηριώδης προσωπικότητα του Αγαθοκλή Κυπριώτη, ενός αστού αγωνιστή της Αντίστασης που αυτοεξορίστηκε στη Μήλο, πρωτοστάτησε στον εκσυγχρονισμό της ζωής του νησιού, κινηματογράφησε τους κατοίκους του και το εγκατέλειψε, 17 χρόνια μετά, για αδιευκρίνιστους λόγους. Τα έγχρωμα φιλμ 8 mm του Κυπριώτη και οι μαρτυρίες των κατοίκων για τον ευεργέτη τους ρίχνουν φως στον μύθο του ανθρώπου και του τόπου.
Ο Γιάννης Σμαραγδής στο ντοκιμαντέρ Πόρος – Σεφέρης (1990) αφηγείται το χρονικό της παραμονής του έλληνα ποιητή στο νησί το 1946 μέσα από τη ματιά του ίδιου, έτσι όπως την κατέγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο όσο καιρό βρέθηκε εκεί. Η ταινία ακολουθεί τα βήματα του Σεφέρη, ο οποίος στον Πόρο έγραψε την ποιητική σύνθεση «Κίχλη», με εικόνες και πλάνα που γεννιούνται από τις λέξεις και τους στίχους.
Το ντοκιμαντέρ Μνήμες από το χαμάμ (2000) της Πέγκυς Βασιλείου, ανασυνθέτει μέσα από μαρτυρίες νησιωτών την καθημερινότητα στο χαμάμ της Ρόδου, το οποίο κατά τη δεκαετία του ’70 υπήρξε πόλος έλξης για τους έλληνες, τούρκους, εβραίους και ευρωπαίους κατοίκους του νησιού, αλλά και τους εκπροσώπους του εκάστοτε ξένου κατοχικού στρατού. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και ένας τόπος «απογύμνωσης» των επισκεπτών του από τις πολιτικές ταυτότητες και τις εθνικοθρησκευτικές διαμάχες τους, οι οποίες καλά κρατούσαν έξω από αυτό.
Και αν το χαμάμ της Ρόδου ήταν ένας ανοικτός χώρος ανθρώπινης συναναστροφής, το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου υπήρξε μια δυσπρόσιτη, παρεξηγήσιμη και αθέατη πλευρά του Αιγαίου. Όλη η αλήθεια για το ψυχιατρείο του νησιού αποκαλύπτεται στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ Λέρος, η ελευθερία είναι θεραπευτική(2003) του Αντρέα Λουκάκου, με τη μορφή ενός συγκλονιστικού ταξιδιού στις ψυχές των ασθενών και των εργαζομένων του, μέσα από αφηγήσεις και των δύο πλευρών.
Συναισθηματικά φορτισμένο είναι και το ντοκιμαντέρ ExpressScopelitis – Η μάνα των νησιών (2008) του Μανώλη Καζαμία, στο οποίο ξετυλίγεται το χρονικό της σχέσης που συνδέει την οικογένεια Σκοπελίτη με τους νησιώτες της άγονης γραμμής. Εδώ και 50 χρόνια - από το 1958 και τον καπετάν Μήτσο Σκοπελίτη μέχρι τον γιο του Γιάννη και τον καπετάνιο Γιάννη Φωστιέρη σήμερα - ,η ανάπτυξη και η επιβίωση αυτών των μικρών κοινωνιών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο δρομολόγιο του θρυλικού «ExpressScopelitis», το οποίο οι κάτοικοι χαρακτηρίζουν με αγάπη ως τη «μάνα των νησιών» τους.
Η ταινία Noname-Ανώνυμοι Σύρου (2004) του Βασίλη Κεσίσογλου, μας ταξιδεύει στη Σύρο για να παρουσιάσει τα έργα και τις ημέρες του ομώνυμου μουσικού συγκροτήματος. Ένα ενδιαφέρον μουσικό οδοιπορικό, με ‘ξεναγούς’ τα νεαρά μέλη του σχήματος και τη ζωή τους στο νησί.
Η Ανθή Νταουντάκη, σκιαγραφεί στο ντοκιμαντέρ της Οι γυναίκες με τα μαύρα (2006), το πορτραίτο, πέντε ηλικιωμένων γυναικών και μοναδικών κατοίκων στο χωριό Μαράλια της Κρήτης. Οι γυναίκες, όλες τους χήρες, μας κάνουν κοινωνούς της καθημερινότητάς τους, αλλά και των πιο μύχιων πλευρών της προσωπικότητάς τους.
Η γοητεία του Αιγαίου πελάγους μυεί ένα αγόρι στον κόσμο των ναυτικών στο ντοκιμαντέρ Οι ψυχές των καϊκιών(2001) του Νίκου Καρακώστα. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, και αρχειακό υλικό από τις προσωπικές περιηγήσεις του, για να δώσει φωνή σε αυθεντικούς ανθρώπους της θάλασσας και των νησιών μέσα από το πρίσμα κυρίαρχων δίπολων, όπως στεριά – θάλασσα, ζωή – θάνατος, αρχή – τέλος.
Το Αιγαίο δεσπόζει και πορεύεται μέσα στο χρόνο ως πολιτιστικό σύμβολο, ως αυτόνομη, ζωντανή ύπαρξη. Ένας παράδεισος παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπου οι αρχέγονοι μύθοι συναντούν τη σύγχρονη πραγματικότητα, ένας τόπος άμεσα συνδεδεμένος με τις ιστορίες των ανθρώπων του. Κι όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ένας νησιώτης στην ταινία Φωνή Αιγαίου: «Το Αιγαίο είναι ένα καράβι που ταξιδεύει αιώνες. Το θέμα είναι εμείς τι θα αφήσουμε πίσω μας».
12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα
12-21 Μαρτίου 2010
Η φύση το προίκισε με ανεκτίμητους θησαυρούς και σπάνιες ομορφιές, η ιστορία διαμόρφωσε την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του, οι άνθρωποι του εμφύσησαν ψυχή και πνοή. Το 12οΦεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, στο πλαίσιο του ελληνικού τμήματος, πραγματοποιεί αφιέρωμα με τίτλο «Ιστορίες του Αιγαίου», προβάλλοντας έργα που τεκμηριώνουν και ενοποιούν γεωγραφικά έναν τόπο γεμάτο έντονες αντιθέσεις, αλλά και ισχυρούς συνδέσμους.
Το αφιέρωμα αποτίνει φόρο τιμής στον διακεκριμένο ντοκιμαντερίστα και φίλο του Φεστιβάλ, Γιώργο Κολόζη, που έφυγε από τη ζωή το περασμένο φθινόπωρο. Ο πολυβραβευμένος έλληνας δημιουργός με την ανήσυχη, ποιητική ματιά του, συνέθεσε μέσα από την σειρά ντοκιμαντέρ Αιγαίο νυν και αεί, ένα διεισδυτικό πορτραίτο του Αιγαίου. Στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης θα προβληθούν τρεις ταινίες του, καρποί μιας περιπετειώδους θαλασσινής περιπλάνησης που πραγματοποίησε ο Γιώργος Κολόζης με το ιστορικό καΐκι του καπετάν Ανδρέα Ζέππου. Στο ταξίδι του συναντά και κινηματογραφεί αυθεντικούς ανθρώπους του Αιγαίου: Τον καλύμνιο σφουγγαρά καπετάν Νικόλα (Καπετάν Νικόλας ο «μοναχός», 2002), δύο νησιώτες – αυτοδίδακτους μουσικούς, (Η μουσική γαλήνη της ψυχής, 2002), αλλά και τους καραβομαραγκούς στον Ταρσανά της Σύρου (Αέρας στα πανιά μας, 2002).
Οι δημιουργοί σκιαγραφούν τις συνθήκες διαβίωσης, τις κοινωνικές δομές, τις συνήθειες των κατοίκων, καθώς και τις αναπτυξιακές δυνατότητες των νησιών, μέσα από μικρές ανθρώπινες ιστορίες, που αφηγούνται με την σειρά τους την ιστορία του τόπου. Η θεματολογία των ταινιών αναδεικνύει τις ιδιαιτερότητες κάθε νησιού καθώς και χαρακτηριστικές αιγαιοπελαγίτικες μορφές, αποκαλύπτει ευαίσθητες αλλά και σκληρές όψεις της ανθρώπινης φύσης, και εμβαθύνει στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον του Αιγαίου, επιχειρώντας να διερευνήσει τις αμφίσημες επιπτώσεις του εκσυγχρονισμού στο φυσικό τοπίο και στον ίδιο τον άνθρωπο.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η ταινία Όλα τα δειλινά (1996) του Έλληνα της διασποράς, ντοκιμαντερίστα και εικαστικού Μαθιού Γιαμαλάκη. Ο δημιουργός στρέφει τον κινηματογραφικό του φακό στην Πάτμο και με άξονα το μοναστήρι που για αιώνες καθορίζει την οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη του νησιού, εισχωρεί στις ζωές των κατοίκων του.
Οι σύγχρονες εξελίξεις που διαμορφώνουν το αιγαιοπελαγίτικο τοπίο αποτελούν το κεντρικό θέμα της ταινίας Φωνή Αιγαίου (2004) της Λυδίας Καρρά. Η βραβευμένη σκηνοθέτιδα ερευνά μέσα από αρχειακό υλικό τις ιστορικές και κοινωνικές ρίζες που προξένησαν σταδιακά την αισθητική υποβάθμιση, την καταστροφή του οικοσυστήματος, αλλά και την άναρχη δόμηση του Αιγαίου. Παράλληλα καταγράφει τον λόγο – αντίλογο μελετητών και κατοίκων, δομώντας έναν καίριο και πολυδιάστατο προβληματισμό.
Μια εύστοχη αντιπαραβολή του παρελθόντος και του παρόντος της Μήλου αναδύεται μέσα από την ταινία Επιστροφή στη Μήλο(2008) του Νίκου Αλπαντάκη. Αφετηρία του σκηνοθέτη, η μυστηριώδης προσωπικότητα του Αγαθοκλή Κυπριώτη, ενός αστού αγωνιστή της Αντίστασης που αυτοεξορίστηκε στη Μήλο, πρωτοστάτησε στον εκσυγχρονισμό της ζωής του νησιού, κινηματογράφησε τους κατοίκους του και το εγκατέλειψε, 17 χρόνια μετά, για αδιευκρίνιστους λόγους. Τα έγχρωμα φιλμ 8 mm του Κυπριώτη και οι μαρτυρίες των κατοίκων για τον ευεργέτη τους ρίχνουν φως στον μύθο του ανθρώπου και του τόπου.
Ο Γιάννης Σμαραγδής στο ντοκιμαντέρ Πόρος – Σεφέρης (1990) αφηγείται το χρονικό της παραμονής του έλληνα ποιητή στο νησί το 1946 μέσα από τη ματιά του ίδιου, έτσι όπως την κατέγραψε στο προσωπικό του ημερολόγιο όσο καιρό βρέθηκε εκεί. Η ταινία ακολουθεί τα βήματα του Σεφέρη, ο οποίος στον Πόρο έγραψε την ποιητική σύνθεση «Κίχλη», με εικόνες και πλάνα που γεννιούνται από τις λέξεις και τους στίχους.
Το ντοκιμαντέρ Μνήμες από το χαμάμ (2000) της Πέγκυς Βασιλείου, ανασυνθέτει μέσα από μαρτυρίες νησιωτών την καθημερινότητα στο χαμάμ της Ρόδου, το οποίο κατά τη δεκαετία του ’70 υπήρξε πόλος έλξης για τους έλληνες, τούρκους, εβραίους και ευρωπαίους κατοίκους του νησιού, αλλά και τους εκπροσώπους του εκάστοτε ξένου κατοχικού στρατού. Ταυτόχρονα, όμως, ήταν και ένας τόπος «απογύμνωσης» των επισκεπτών του από τις πολιτικές ταυτότητες και τις εθνικοθρησκευτικές διαμάχες τους, οι οποίες καλά κρατούσαν έξω από αυτό.
Και αν το χαμάμ της Ρόδου ήταν ένας ανοικτός χώρος ανθρώπινης συναναστροφής, το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου υπήρξε μια δυσπρόσιτη, παρεξηγήσιμη και αθέατη πλευρά του Αιγαίου. Όλη η αλήθεια για το ψυχιατρείο του νησιού αποκαλύπτεται στο βραβευμένο ντοκιμαντέρ Λέρος, η ελευθερία είναι θεραπευτική(2003) του Αντρέα Λουκάκου, με τη μορφή ενός συγκλονιστικού ταξιδιού στις ψυχές των ασθενών και των εργαζομένων του, μέσα από αφηγήσεις και των δύο πλευρών.
Συναισθηματικά φορτισμένο είναι και το ντοκιμαντέρ ExpressScopelitis – Η μάνα των νησιών (2008) του Μανώλη Καζαμία, στο οποίο ξετυλίγεται το χρονικό της σχέσης που συνδέει την οικογένεια Σκοπελίτη με τους νησιώτες της άγονης γραμμής. Εδώ και 50 χρόνια - από το 1958 και τον καπετάν Μήτσο Σκοπελίτη μέχρι τον γιο του Γιάννη και τον καπετάνιο Γιάννη Φωστιέρη σήμερα - ,η ανάπτυξη και η επιβίωση αυτών των μικρών κοινωνιών οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο δρομολόγιο του θρυλικού «ExpressScopelitis», το οποίο οι κάτοικοι χαρακτηρίζουν με αγάπη ως τη «μάνα των νησιών» τους.
Η ταινία Noname-Ανώνυμοι Σύρου (2004) του Βασίλη Κεσίσογλου, μας ταξιδεύει στη Σύρο για να παρουσιάσει τα έργα και τις ημέρες του ομώνυμου μουσικού συγκροτήματος. Ένα ενδιαφέρον μουσικό οδοιπορικό, με ‘ξεναγούς’ τα νεαρά μέλη του σχήματος και τη ζωή τους στο νησί.
Η Ανθή Νταουντάκη, σκιαγραφεί στο ντοκιμαντέρ της Οι γυναίκες με τα μαύρα (2006), το πορτραίτο, πέντε ηλικιωμένων γυναικών και μοναδικών κατοίκων στο χωριό Μαράλια της Κρήτης. Οι γυναίκες, όλες τους χήρες, μας κάνουν κοινωνούς της καθημερινότητάς τους, αλλά και των πιο μύχιων πλευρών της προσωπικότητάς τους.
Η γοητεία του Αιγαίου πελάγους μυεί ένα αγόρι στον κόσμο των ναυτικών στο ντοκιμαντέρ Οι ψυχές των καϊκιών(2001) του Νίκου Καρακώστα. Ο σκηνοθέτης χρησιμοποιεί, μεταξύ άλλων, και αρχειακό υλικό από τις προσωπικές περιηγήσεις του, για να δώσει φωνή σε αυθεντικούς ανθρώπους της θάλασσας και των νησιών μέσα από το πρίσμα κυρίαρχων δίπολων, όπως στεριά – θάλασσα, ζωή – θάνατος, αρχή – τέλος.
Το Αιγαίο δεσπόζει και πορεύεται μέσα στο χρόνο ως πολιτιστικό σύμβολο, ως αυτόνομη, ζωντανή ύπαρξη. Ένας παράδεισος παγκόσμιας ακτινοβολίας, όπου οι αρχέγονοι μύθοι συναντούν τη σύγχρονη πραγματικότητα, ένας τόπος άμεσα συνδεδεμένος με τις ιστορίες των ανθρώπων του. Κι όπως αναφέρει χαρακτηριστικά και ένας νησιώτης στην ταινία Φωνή Αιγαίου: «Το Αιγαίο είναι ένα καράβι που ταξιδεύει αιώνες. Το θέμα είναι εμείς τι θα αφήσουμε πίσω μας».
Το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης στο πλαίσιο της ετήσιας δραστηριότητάς του και σε συνεργασία με το Κέντρο Σεξουαλικής και Αναπαραγωγικής Υγείας (Κ.Ε.Σ.Α.Υ.) που φιλοξενείται στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, παρουσιάζουν το κινηματογραφικό αφιέρωμα «Sex, προβλήματα και σινεμά», το οποίο φέτος συμπληρώνει δέκα χρόνια ζωής. Το αφιέρωμα, το οποίο περιλαμβάνει επτά μεγάλου μήκους ταινίες, θα πραγματοποιηθεί στην αίθουσα Παύλος Ζάννας από τις 11 έως τις 17 Φεβρουαρίου 2010.
Στόχος του αφιερώματος είναι η ευαισθητοποίηση του κοινού σε θέματα σχέσεων, σεξουαλικής υγείας και σεξουαλικής συμπεριφοράς, τα οποία συχνά αποτελούν ταμπού. Κοινός παρονομαστής όλων των ταινιών που προβάλλονται στο αφιέρωμα είναι η σεξουαλικότητα, θέμα το οποίο ανέκαθεν κατείχε ιδιαίτερη θέση στον κινηματογράφο.
«Η βαθιά σχέση του κινηματογράφου με τις ερωτικές επιθυμίες τροφοδοτεί αυτό το αφιέρωμα εδώ και 10 χρόνια με μια πλούσια, ανεξάντλητη θεματική και δίνει αφορμές για διάλογο και προβληματισμό με όχημα τον κινηματογράφο. Μέσα από αυτή τη συνάντηση της τέχνης με την επιστήμη, κατανοούμε πώς το σινεμά αγγίζει τις πιο εσωτερικές χορδές μας, ενώ παράλληλα κατορθώνουμε να δούμε συνειδητά πτυχές της κινηματογραφικής τέχνης που ανασύρουν δικά μας βιώματα. Σε αυτές τις στιγμές που έδωσαν ουσία και διάρκεια σε αυτό το αφιέρωμα, θα ανατρέξουμε φέτος, κάνοντας μια περιήγηση στα δέκα αυτά χρόνια συνεργασίας, αναζωπυρώνοντας τον προβληματισμό μας, αναδεικνύοντας αλήθειες μέσα από την καλλιτεχνική ευαισθησία, ανοίγοντας νέα μονοπάτια αναζήτησης για τα χρόνια που θα ακολουθήσουν» σημειώνει χαρακτηριστικά η διευθύντρια του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης Δέσποινα Μουζάκη.
Αναλυτικά, το πρόγραμμα του αφιερώματος «Σεξ, προβλήματα και σινεμά» περιλαμβάνει τις ταινίες: Προσοχή: πόθος του Ανγκ Λι, Ιρίνα Παλμ του Σαμ Γκαρμπάρσκι, Ο Ζακ και η Μίρι γυρίζουν πορνό του Κέβιν Σμιθ, Δύο έρωτες του Τζέιμς Γκρέι, Μισώ την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου της Νία Βαρντάλος, Το φεγγάρι στον υπόνομο του Ζαν Ζακ Μπενιέ και Πονηρές ιστορίες του Χάρλεμ του Ραλφ Μπάκσι.
Στο πλαίσιο του αφιερώματος, την Κυριακή 7 Φεβρουαρίου στις 11.30 στο φουαγιέ του Ολύμπιον θα πραγματοποιηθεί φιλανθρωπικό γκαλά, αφιερωμένο στα παιδιά, σε συνεργασία με την Μη Κυβερνητική Οργάνωση Θερμαΐδες και θα προβληθεί στην αίθουσα Παύλος Ζάννας η νέα ταινία κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ Η πριγκίπισσα και ο βάτραχος. Πρόκειται για μια νέα προσέγγιση στο παραμύθι των αδελφών Γκριμ Ο πρίγκιπας βάτραχος, από τους Ρον Κλέμεντς και Τζον Μάσκερ ενώ τη μουσική έχει γράψει ο βραβευμένος με Όσκαρ Ράντι Νιούμαν. Τα έσοδα από την προβολή και το πάρτι που θα ακολουθήσει, θα διατεθούν στην παιδοκαρδιοχειρουργική πτέρυγα του νοσοκομείου ΑΧΕΠΑ.
Tο Προσοχή: πόθος του Ανγκ Λι, ταινία βραβευμένη με το Χρυσό Λιοντάρι στο Φεστιβάλ Βενετίας, είναι ένα συγκλονιστικό ερωτικό δράμα. Η Κίνα βρίσκεται υπό ιαπωνική κατοχή και οι φοιτητές αποφασίζουν να τιμωρήσουν κάποιον από τους Κινέζους συνεργάτες των Ιαπώνων. Κεντρική ηρωίδα η Γουάνγκ, πρωταγωνίστρια ενός φοιτητικού θιάσου, η οποία υποδυόμενη τη σύζυγο ενός πλούσιου επιχειρηματίαθα επιχειρήσει να σαγηνεύσει και να παγιδεύσει τον κύριο Γε (έξοχος παντού και πάντα ο Τόνι Λέουνγκ, ηθοποιός φετίχ του Γουόνγκ Καρ-γουάι). Οι συναντήσεις τους θα εξελιχθούν σε μια έντονη ερωτική σχέση, που θα τους οδηγήσει σε ανεξέλεγκτες καταστάσεις.
Η Μάγκι μια καλοστεκούμενη χήρα μέσης ηλικίας,αποφασίζεινα εργαστεί σ' ένα σεξομάγαζο για να συγκεντρώσει χρήματα για την επέμβαση του άρρωστου εγγονού της. Εκεί θα γίνει γνωστή με το ψευδώνυμο Ιρίνα Παλμ (Παλάμη), για την ηδονή που χαρίζει στους πιστούς πλέον πελάτες της. Αναπάντεχα απολαυστική κωμωδία που συνδυάζει το χιούμορ με το δράμα, σχολιάζοντας εύστοχα την ερωτική στέρηση και την σεξουαλική μοναξιά.Συγκινητική η ερμηνεία της Μαριάν Φέιθφουλ.
Ο ΖΑΚ ΚΑΙ Η ΜΊΡΙ ΓΥΡΊΖΟΥΝ ΠΟΡΝΌ/ Zack and Miri Make a porno (ΗΠΑ, 2008)
Το γύρισμα μιας πορνοταινίας είναι στο επίκεντρο αυτής της διασκεδαστικής κωμωδίας, που έγραψε και σκηνοθέτησε ο Κέβιν Σμιθ (δημιουργός του Clerks). Ήρωες, δυο συγκάτοικοι, ο Ζακ και η Μίρι, οι οποίοι αποφασίζουν να γυρίσουν μια αυτοσχέδια πορνοταινία για να ξεπληρώσουν τα χρέη τους. Έξυπνη, αστεία και τρυφερή ταινία γεμάτη χιουμοριστικά γκαγκ, σεξουαλικές αναφορές και καταστάσεις που κινούνται ανάμεσα στην διακωμώδηση και στην πρόκληση. Στην ταινία παίζει και η γνωστή πορνοστάρ Traci Lords.
Με φόντο την επιστροφή στο πατρικό του σπίτι έπειτα από μια απόπειρα αυτοκτονίας ο Λέοναρντ (έξοχος ο Χοακίν Φοίνιξ), γνωρίζει σχεδόν ταυτόχρονα δυο εντελώς διαφορετικές γυναίκες: τη μυστηριώδη γειτόνισσά του Μισέλ και την χαμηλών τόνων τρυφερή Σάντρα. Διλήμματα, εμμονές, τραύματα και επιλογές σε μια ταινία συγκινησιακά φορτισμένη. Δυο αγάπες, μια ζωή, πολλοί δαίμονες, στερεότυπα και αναγκαστικές επιλογές, η λογική και η καρδιά. Εξαιρετικές ερμηνείες από όλο το καστ, εντυπωσιακοί οι χειρισμοί του σκηνοθέτη Τζέιμς Γκρέι.
ΜΙΣΏ ΤΗΝ ΗΜΈΡΑ ΤΟΥ ΑΓΊΟΥ ΒΑΛΕΝΤΊΝΟΥ / I hate Valentine's Day (ΗΠΑ, 2009)
Η Ζενεβιέβ είναι ιδιοκτήτρια του ανθοπωλείου «Τριαντάφυλλα για τον Έρωτα». Αγαπά τα λουλούδια, τον έρωτα και λατρεύει την ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου. Ωστόσο για να προστατεύσει τον εαυτό της από ερωτικές απογοητεύσεις, έχει ως απαράβατοκανόνα να διαθέτει μόνο 5 ραντεβού σε κάθε υποψήφιο εραστή. Όλα αλλάζουν όταν στη ζωή της εμφανίζεται ο ελκυστικός Γκρεγκ. Έξι χρόνια μετά την πρώτη τους κινηματογραφική συνύπαρξη στην επιτυχία Γάμος αλά Ελληνικά, η Νία Βαρντάλος και ο Τζον Κορμπέτ συναντώνται ξανά στη μεγάλη οθόνη με μια ερωτική κωμωδία που παίζει κρυφτούλι με το έκτο (και καθοριστικό) ραντεβού...
ΤΟ ΦΕΓΓΆΡΙ ΣΤΟΝ ΥΠΌΝΟΜΟ / La lune dans le caniveau (Γαλλία – Ιταλία, 1983)
Ο Ζεράρ, ένας λιμενεργάτης που μένει σε μια άθλια συνοικία του λιμανιού, ζει με την έμμονη ιδέα να βρει τον άνθρωπο που βίασε την αδελφή του και την ώθησε στην αυτοκτονία. Τα βήματά του τον οδηγούν κάθε βράδυ στον τόπο του εγκλήματος. Καχύποπτος και ευέξαπτος, ο Ζεράρ υποψιάζεταιτους πάντες. Ένα βράδυ γνωρίζει την πανέμορφη Λορέττα, γόνο πλούσιας οικογένειας και ανάμεσά τους αναπτύσσεται μια περίεργη σχέση. Η κοινωνική τους διαφορά, ο κυκλοθυμικός χαρακτήρας της Λορέττα και οι έμμονες ιδέες που καταδιώκουν τον Ζεράρ, στέκονται εμπόδιο στον έρωτά τους. Μετά τη μεγάλη επιτυχία της Ντίβα, ο Μπενιέ μεταφέρει στην οθόνη ένα ψυχολογικό δράμα με αστυνομικές προεκτάσεις του Αμερικανού συγγραφέα David Goodis.
ΠΟΝΗΡΈΣ ΙΣΤΟΡΊΕΣ ΤΟΥ ΧΆΡΛΕΜ / Coonskin (κινούμενο σχέδιο) (ΗΠΑ, 1975)
Σκηνοθεσία: Ραλφ Μπάκσι. Με τις φωνές των Μπάρι Γουάιτ, Τσαρλς Γκόρντον.
Έγχρωμο, 100’.
Ο Ραλφ Μπάκσι, μετά την ταινία Φριτς άρχισε να πειραματίζεται για ένα ακόμα πιο πρωτοποριακό κινούμενο σχέδιο, που δεν έκρυβε πλέον την επίδρασή του από τα κόμικς της «σκληρής γενιάς». Στο Πονηρές ιστορίες του Χάρλεμ, συνδυάζει ρεαλιστικές λήψεις από το Χάρλεμ και ζωντανές φιγούρες, μ’ ένα τρελό, αναρχούμενο κινούμενο σχέδιο, που είναι ακόμα πιο τολμηρό από τον Φριτς.
Η ΠΡΙΓΚΊΠΙΣΣΑ ΚΑΙ Ο ΒΆΤΡΑΧΟΣ / The princess and the Frog (κινούμενα σχέδια) (ΗΠΑ, 2009)
Σκηνοθεσία: Ρον Κλέμεντς, Τζον ΜάσκερΜε τις φωνές των Ανίκα Νόνι Ρόουζ, Όπρα Ουίφρι, Τέρενς Χάουαρντ, Τζον Γκούντμαν
Έγχρωμο, 97’.
Τι γίνεται όταν στη Νέα Ορλεάνη μια όμορφη πριγκίπισσα συναντά έναν πρίγκιπα βάτραχο που ανυπομονεί να ξαναγίνει άνθρωπος; Ένα μοιραίο φιλί μπορεί να λύσει τα μάγια ή να φέρει τα πάνω κάτω. Μια νέα προσέγγιση στο παραμύθι των αδελφών Γκριμ Ο πρίγκιπας βάτραχος που υπογράφουν οι Ρον Κλέμεντς και Τζον Μάσκερ γνωστοί από τα αριστουργήματα Η Μικρή Γοργόνα και Αλαντίν. Τη μουσική έχει γράψει ο βραβευμένος με Όσκαρ Ράντι Νιούμαν. Η Πριγκίπισσα και ο Βάτραχος είναι η 49η ταινία κινουμένων σχεδίων της Ντίσνεϊ και σηματοδοτεί την επιστροφή της εταιρείας στην διαχρονική τέχνη των παραδοσιακών κινουμένων σχεδίων.
12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα 12-21 Μαρτίου 2010
ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΑ ΣΕ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣ ΚΡΙΣΤΟΦ ΚΙΣΛΟΦΣΚΙ – ΓΙΟΡΙΣ ΙΒΕΝΣ
Το 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα, στο πλαίσιο της ετήσιας δραστηριότητας του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, αναδεικνύει γι’ ακόμη μια φορά κορυφαίους δημιουργούς που σηματοδότησαν με το έργο τους σπουδαία κεφάλαια της ιστορίας του κινηματογράφου. Φέτος το Φεστιβάλ πραγματοποιεί αφιερώματα στον Κριστόφ Κισλόφσκι, προβάλλοντας το άγνωστο έργο ενός διάσημου δημιουργού, καθώς και στον Γιόρις Ίβενς, έναν απ’ τους ‘πατέρες’ της τέχνης του ντοκιμαντέρ.
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΚΡΙΣΤΟΦ ΚΙΣΛΟΦΣΚΙ
«Αυτό που προσπαθώ να συλλάβω είναι... ίσως η ψυχή. Σε κάθε περίπτωση, μία αλήθεια που εγώ ο ίδιος δεν έχω βρει. Ίσως τον χρόνο που κυλάει και δεν αιχμαλωτίζεται ποτέ».
Κριστόφ Κισλόφσκι
Στην σύντομη, αλλά πλούσια σε κινηματογραφικό έργο ζωή του, ο Κριστόφ Κισλόφσκι (1941–1996) διερεύνησε σε βάθος το εύθραυστο τοπίο της ανθρώπινης ύπαρξης, κύριο τροφοδότη της ηθικής προβληματικής και της φιλοσοφικής διάστασης, που διατρέχουν όλο το έργο του.Το 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, πραγματοποιεί μεγάλο αφιέρωμα – που συνοδεύεται από ειδική δίγλωσση έκδοση - στα ντοκιμαντέρ του οραματιστή πολωνού σκηνοθέτη, κυρίαρχης κινηματογραφικής μορφής της ανατολικής Ευρώπης. Δεινός μυθοπλάστης, ο Κισλόφσκι άφησε σημαντική παρακαταθήκη ένα έργο που αναγνωρίστηκε διεθνώς και αγαπήθηκε ιδιαίτερα. Όμως το κεφάλαιο «σινεμά», άνοιξε για τον δημιουργό με τις ταινίες τεκμηρίωσης, στις οποίες αποτύπωσε το ασφυκτικό πολιτικό καθεστώς της χώρας του.
Με τρόπο ρεαλιστικό που δεσπόζει και στο μετέπειτα έργο του, ο Κισλόφσκι, αντιμετωπίζοντας τον διαρκή σκόπελο της λογοκρισίας, ύφανε μέσα από τα ντοκιμαντέρ του τον κοινωνικό ιστό όπως διαμορφώθηκε στα τέλη της δεκαετίας του ’60 και την δεκαετία του ’70 στην Πολωνία. Η θητεία του στο ντοκιμαντέρ – σε μια περίοδο που το είδος γνώριζε μεγάλη άνθηση -καθόρισε τα στοιχεία που όρισαν την κινηματογραφική του εξέλιξη. Στοιχεία που μετουσιώθηκαν σε ένα σινεμά αφηγηματικά λιτό, άμεσο, διαυγές, συχνά σκληρό και αυστηρό που σφύζει από εσωτερική δύναμη. Ένα θεματικά στιβαρό κινηματογραφικό όχημα που συχνά ο ίδιος ο Κριστόφ Κισλόφσκι, «υπονόμευε» με μια μεταφυσική διάσταση, στην οποία ο έρωτας, η τύχη, η μοναξιά και ο θάνατος διαρρηγνύουν βεβαιότητες και την επιφανειακή νηνεμία που επικρατεί πριν την καθαρτική καταιγίδα. Συνεπαρμένος από την παραδοξότητα της ζωής, ο Κισλόφσκι καταγράφει ή πλάθει ήρωες καταδικασμένους από το καφκικό κι άλλες φορές οργουελικό σύμπαν που τους περιβάλλει. Τα ντοκιμαντέρ του πολωνού κινηματογραφιστή, έχοντας ως σημείο εκκίνησης το ατομικό, ανιχνεύουν το συλλογικό, με εφαλτήριο το ορατό, διερευνούν το αόρατο.
Μετά τις σπουδές του στην Κινηματογραφική Σχολή του Λοτζ, φυτώριο για τον πολωνικό κινηματογράφο, ο Κισλόφσκι πειραματίστηκε με τα όρια του ντοκιμαντέρ. Κάθε βήμα του συνιστούσε κι ένα ταξίδι στο ανθρώπινο πνεύμα, μια κινηματογραφική διαδρομή που έθετε ηθικά διλήμματα, επιχειρώντας ταυτόχρονα να βρει τη λύση τους. Με τα πρώτα του καρέ σε άσπρο και μαύρο, ο σκηνοθέτης άρχισε να αναπτύσσει το ιδιαίτερο κινηματογραφικό του ύφος, επιλέγοντας να προσεγγίσει θεματικά την αντίξοη καθημερινότητα των κατοίκων της πόλης, των εργατών και των στρατιωτών.
Στο Ήµουν ένας στρατιώτης / Ι Was a Soldier (1970), επανεξετάζει τις προπαγανδιστικές θέσεις ή απόψεις που ήταν ευρέως διαδεδομένες στηνχώρα, απομυθοποιώντας ταυτόχρονα την εικόνα του ήρωα που αποδίδεται στους στρατιώτες. Το Εργοστάσιο / Factory (1970), αποτελεί μια μεταφορά και την ίδια στιγμή ένα καυστικό σχόλιο για την κομμουνιστική Πολωνία. Το ντοκιμαντέρ του Πριν από το ράλι / Before the Rally (1971) είναι μια αλληγορία για τα βιομηχανικά και οικονομικά προβλήματα της χώρας. Στην Επωδό / Refrain (1972), ταινία για τη γραφειοκρατία στις κηδείες, διαφαίνεται μια λεπτών αποχρώσεων ειρωνεία, αλλά και μακάβριο σχεδόν καφκικό χιούμορ για τη σύγχρονη πολωνική πραγματικότητα. Στον Χτίστη / Bricklayer (1973), μια από τις πιο πολιτικές του ταινίες, ο Κισλόφσκι παρακολουθεί έναν άνθρωπο που εγκαταλείπει την κομματική του καριέρα, αποφεύγοντας να ταυτιστεί με το σύστημα. Στο Νοσοκομείο / Hospital (1977, βραβείο Golden Dragon στο Φεστιβάλ Κρακοβίας) η κάμερα καταγράφει τη βάρδια 31 ωρών μιας ομάδας ορθοπεδικών χειρουργών, τοποθετώντας στο χειρουργικό τραπέζι όλο το σύστημα υγείας.
Το έργο του Κισλόφσκι, συνεπές και άμεσα συνδεδεμένο με κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα, ακολούθησε τους ανθρώπους της διπλανής πόρτας στην πάλη τους για επιβίωση, αναδεικνύοντας διαφορετικές πτυχές της πολωνικής ζωής και κουλτούρας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’70, ο κινηματογραφιστής συγκαταλεγόταν ήδη στους βασικούς εκπροσώπους του νέου κύματος του πολωνικού ντοκιμαντέρ. Μολονότι τα πρώτα του έργα δεν ήταν έντονα πολιτικά, ο Κισλόφσκι αντιλήφθηκε σύντομα ότι η έντιμη απεικόνιση της σύγχρονης πολωνικής πραγματικότητας αποτελούσε ευθύ πολιτικό σχόλιο, γεγονός που τον έφερε σε σύγκρουση με το κομμουνιστικό καθεστώς. Το τηλεοπτικό του ντοκιμαντέρ Εργάτες ’71/ Workers ‘71, (1972) στο οποίο καταγράφει μια παρέα εργατών που αναλύουν τους λόγους της μαζικής απεργίας του 1970, βρέθηκε στο στόχαστρο των αρχών που επέτρεψαν την περιορισμένη προβολή μιας αυστηρά λογοκριμένης κόπιας.Η συγκεκριμένη «εισβολή» στο έργο του, καθώς και η ανάγκη του να εκφραστεί δίχως περιορισμούς, λειτούργησαν μεταξύ άλλων καθοριστικά στην μετέπειτα στροφή του στο μυθοπλαστικό σινεμά, το οποίο του προσέφερε την καλλιτεχνική ελευθερία που αναζητούσε.
Αυθεντικός auteur, ο Κισλόφσκι δημιούργησε έργο που αναλύθηκε σε βάθος, αποφεύγοντας σχηματικές ερμηνείες. Η κάμερά του ταλαντεύτηκε ανάμεσα στο αναπόφευκτο και το παράδοξο, άγγιξε ιδεολογίες και μύθους, διείσδυσε στις ανήλιες πλευρές της ίδιας της ζωής. Έφυγε από αυτήν, στις 13 Μαρτίου του 1996.
AΦΙΕΡΩΜΑ ΓΙΟΡΙΣ ΙΒΕΝΣ
Ο ασυμβίβαστος, πρωτοπόρος δημιουργός Γιόρις Ίβενς έχει την τιμητική του στο 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το οποίο πραγματοποιεί αφιέρωμα στο έργο του. Το αφιέρωμα το οποίο περιλαμβάνει συνολικά 20 ταινίες, συνοδεύεται από ειδική δίγλωσση έκδοση. Γεννημένος το 1898 στην Ολλανδία, ο πολυταξιδεμένος σκηνοθέτης, ένας από τους πατέρες της τέχνης του ντοκιμαντέρ, κληροδότησε στην ανθρωπότητα περισσότερες από 80 ταινίες γυρισμένες σε πάνω από 20 χώρες του κόσμου, διαγράφοντας μια συναρπαστική κινηματογραφική διαδρομή στην ιστορία του 20ου αιώνα. Από τον ισπανικό εμφύλιο ως τα πρώτα βήματα της ΕΣΣΔ στον σοσιαλισμό, από την ιαπωνική εισβολή στην Κίνα ως τον πόλεμο του Βιετνάμ, από τον μετασχηματισμό της Κίνας του Μάο ως την επαναστατημένη Κούβα του Κάστρο, ο Ίβενς δήλωνε πάντα παρών με μόνιμη «σύντροφό» του την κάμερα, απαθανατίζοντας τις πλέον καθοριστικές στιγμές του αιώνα που έφυγε.
Όπως έχει εύστοχα ειπωθεί ο Γιόρις Ίβενς αποτελεί την επιτομή του κινηματογραφικού διεθνισμού. Κατά τη διάρκεια της περιπετειώδους περιπλάνησής του στην έβδομη Τέχνη έγινε συνοδοιπόρος με θρυλικές καλλιτεχνικές προσωπικότητες– συνεργάστηκε μεταξύ άλλων με τους Έρνεστ Χέμινγουεϊ, Μπέρτολτ Μπρεχτ, Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Ρόμπερτ Κάπα, Τζον Γκρίερσον –, ενώ το έργο του «συνάντησε» κορυφαίους πολιτικούς ηγέτες όπως ο Φράνκλιν Ρούζβελτ, ο Χο Τσι Μινχ και ο Σαλβαδόρ Αλιέντε. Παράλληλα, όμως, ο Ίβενς έδωσε ηχηρή φωνή σε εκατομμύρια ανώνυμους εργάτες, αγρότες, στρατιώτες και αγωνιστές.
Γόνος μιας οικογένειας πρωτοπόρων φωτογράφων – ο παππούς του έλαβε σημαντικές διακρίσεις, ενώ ο πατέρας του ήταν ιδιοκτήτης της γνωστής εταιρείας φωτογραφικού εξοπλισμού CAPI - ο Γιόρις Ίβενς έλαβε το «βάπτισμα του πυρός» υλοποιώντας την πρώτη του ταινία σε ηλικία 13 ετών – ένα ερασιτεχνικό γουέστερν με πρωταγωνιστές την οικογένειά του. Έπειτα από σπουδές οικονομικών στο Ρότερνταμ και φωτοχημείας στο Βερολίνο, όπου οι διαδηλώσεις των εργατών διαμόρφωσαν τα πολιτικά του πιστεύω, επέστρεψε στην Ολλανδία και το 1926 έγινε ιδρυτικό μέλος της κινηματογραφικής λέσχης Filmliga. Εκείνη την περίοδο, επηρεασμένος από το γερμανικό εξπρεσιονισμό, τη ρωσική avant-garde, αλλά και την εικαστική φόρμα των μεγάλων ολλανδών ζωγράφων, δημιουργεί μια νέα κινηματογραφική γλώσσα. Έτσι, γεννιούνται δύο από τα πιο αναγνωρισμένα έργα της καριέρας του, τα οποία τον κατέταξαν ανάμεσα στους σπουδαιότερους avant-garde κινηματογραφιστές της δεκαετίας του ’20: πρόκειται για το Η γέφυρα / The bridge (1928) – μια δυναμική κινηματογραφική προσέγγιση της μεγάλης σιδερένιας γέφυρας στο Ρότερνταμ – και το Η βροχή /Rain (1929), ένα φιλμικό ποίημα – ωδή σε μια νεροποντή στους δρόμους του Άμστερνταμ. Με το Borinage (1934) εγκαινιάζει την καλλιτεχνική μετάβασή του σε μια μακρά περίοδο όπου ο προσανατολισμός του γίνεται αυστηρά κοινωνικός και η στρατευμένη πολιτική διάσταση συμπορεύεται με τον λυρισμό και το συναίσθημα. Στην «καρδιά» των ιστορικών συγκυριών – πόλεμοι, απεργίες, εξεγέρσεις, εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες – που καταγράφει στις ταινίες του, βρίσκεται η μάχη για τον ανθρωπισμό.
Το έργο του Γιόρις Ίβενς «διαπερνά» ένα ευρύ φάσμα ειδών και στυλ, από τα επίκαιρα και τη συρραφή ταινιών μέχρι τη μυθοπλασία και το animation. Ο σπουδαίος δημιουργός ύμνησε τα στοιχεία της φύσης (Η βροχή/ Rain, 1929, For the Mistral, 1965, A tale of the wind, 1988) στις πιο ποιητικές, αλλά και σαρωτικές τους εκφάνσεις. Στον αντίποδα, δημιούργησε ταινίες «κατά παραγγελία» εταιρειών - κολοσσών όπως η Philips (Philips radio, 1931), ταινία η οποία συγκρίθηκε με τους Μοντέρνους Καιρούς του Τσάπλιν, ως προς τη θέση του ανθρώπου στη νέα βιομηχανοποιημένη εποχή.Το 1932 αγγίζοντας το λεπτό σύνορο ανάμεσα στην τέχνη και την προπαγάνδα, ο Ίβενς προσκεκλημένος από την κυβέρνηση της ΕΣΣΔ, καταγράφει το πρώτο πενταετές σχέδιο ανάπτυξης της χώρας στο Komsomol.
Με την κάμερά του σε αδιάκοπη ετοιμότητα, ο δημιουργός υπήρξε μάρτυρας σε κρίσιμα πεδία μάχης: Χαρακτηριστικό παράδειγμα το αριστούργημα The Spanish earth (1937), όπου ο κινηματογραφιστής φανέρωσε το αληθινό πρόσωπο του Ισπανικού Εμφυλίου, όπως και το The four hundred million (1939) στο οποίο συντάσσεται υπέρ των Κινέζων στον κινεζοιαπωνικό πόλεμο. Στην Κίνα θα επιστρέψει κατά τη διάρκεια της πολιτιστικής επανάστασης κινηματογραφώντας το μνημειώδες 12ωρης διάρκειας How Yukong moved the mountains (1976). Ανυπότακτος και ακλόνητος στα πιστεύω του, ο Ίβενς δεν δίστασε να γίνει persona non grata στην ίδια την πατρίδα του και, στρεφόμενος ενάντια στην ολλανδική αποικιοκρατική λογική, κατέγραψε θαρραλέα τον απελευθερωτικό αγώνα των Ινδονήσιων στο συγκλονιστικό Indonesia calling! (1946). Η ανήσυχη φύση του τον οδήγησε και στο Βιετνάμ, όπου μαζί με την σύζυγό του, ηθοποιό και σκηνοθέτιδα Μαρσελίν Λορεντάν, βίωσαν μαζί με τους Βιετκόνγκ τους ανελέητους βομβαρδισμούς των αμερικανών, παραδίδοντας το ντοκιμαντέρ The 17th Parallel (1968).
Με το κύκνειο άσμα του A tale of the wind (1988) ο Γιόρις Ίβενς απευθύνει έναν προσωπικό ποιητικό αποχαιρετισμό, συνθέτοντας την ίδια στιγμή ένα ευφυές φιλμικό δοκίμιο για την σημασία της τέχνης. Με αφορμή αυτή την ταινία ο Ίβενς τιμήθηκε με το Χρυσό Λιοντάρι για το σύνολο του έργου του στο Φεστιβάλ Βενετίας, λίγο πριν το θάνατό του στο Παρίσι το 1989. Αυτός ο κινηματογραφικός επίλογος, σφράγισε εύγλωττα και παντοτινά την μοναδική μαεστρία του, επιβεβαίωσε τη διαχρονική ακτινοβολία ενός νομάδα του σινεμά, ενός πολίτη του κόσμου, που ζούσε και κινηματογραφούσε με αλάνθαστη πυξίδα την καρδιά και το νου, χωρίς συμβιβασμούς και χωρίς σύνορα.
12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα 12-21 Μαρτίου 2010
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΟΛΩΝΙΚΟ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ
Το 12ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης – Εικόνες του 21ου Αιώνα πραγματοποιεί αφιέρωμα στο Σύγχρονο Πολωνικό Ντοκιμαντέρ, χαρτογραφώντας μαζί με το μεγάλο αφιέρωμα στον Κριστόφ Κισλόφσκι, αλλά και μια επιλογή από το έργοτου επίσης πολωνού ντοκιμαντερίστα Αντρέι Φίντικ, το χθες και το σήμερα της κινηματογραφικής παράδοσης της Πολωνίας στις ταινίες τεκμηρίωσης.
Το οδοιπορικό των πολωνών ντοκιμαντεριστών διαμορφώθηκε μέσα από τις ιστορικοπολιτικές συνθήκες που βίωσε η χώρα, ασκώντας καταλυτική επιρροή σε ένα σινεμά που ζυμώθηκε κατά τη μετάβαση από το κομμουνιστικό καθεστώς σε μια νέα ραγδαία εξελισσόμενη εποχή. Οι ταινίες τεκμηρίωσης αποτελούν για την κουλτούρα της Πολωνίας ένα σημαντικότατο κεφάλαιο, έναν πολυπρισματικό και ρεαλιστικό καθρέφτη της κοινωνίας, της ζωής και του ανθρώπου. Το αφιέρωμα στο Σύγχρονο Πολωνικό Ντοκιμαντέρ φιλοξενεί αντιπροσωπευτικά έργα πρόσφατης παραγωγής από πολωνούς σκηνοθέτες, πολλοί από τους οποίους έχουν τιμηθεί με διακρίσεις σε διεθνή φεστιβάλ. Κοινό σημείο αναφοράς τους, ο άνθρωπος, από τον οποίο εμπνέονται και τον οποίο «υμνούν» με συμπόνια μέσα από τον κινηματογραφικό τους φακό.
Η ιστορία ως αμείλικτος διαμορφωτής του ανθρώπινου πεπρωμένου,καθημερινοί άνθρωποι που επιδιώκουν να βρουν τη θέση τους στον κόσμο, αλλά και μια κορυφαία προσωπικότητα της Έβδομης Τέχνης, πρωταγωνιστούν στα ντοκιμαντέρ του αφιερώματος.
Το εξαιρετικά αυθεντικό πορτρέτο του μετρ του πολωνικού σινεμά Αντρέι Βάιντα με τίτλο Andrzej Wajda: Let's Shoot! (2009), υπογράφουν τέσσερις μαθητές του, οι Μασιέι Κούσκε / Maciej Cuske, Μαρσίν Σάουτερ /Marcin Sauter, Πιότρ Στάζικ/Piotr Stasik και Τιέρι Παλαντίνο /Thierry Paladino, απόφοιτοι της Κινηματογραφικής Σχολής του δημιουργού. Η κάμερά τους «συλλαμβάνει» τον σκηνοθέτη στο πλατό της πιο προσωπικής ταινίας του, Katyn, και σκιαγραφεί εύστοχα το μεγαλείο της προσωπικότητας του Αντρέι Βάιντα.
Ο 31χρονος Μαρσίν Κράβζικ / Marcin Krawczyk, στο ντεμπούτο του Six weeks (2009) αφηγείται με ανεπιτήδευτη συγκίνηση μια συγκλονιστική ανθρώπινη ιστορία. Μέσα από μια ντελικάτη αισθητική φόρμα, καταγράφει το κρίσιμο διάστημα των έξι εβδομάδων που μεσολαβούν ανάμεσα στη γέννηση ενός μωρού και την απόφαση της μητέρας του να το δώσει για υιοθεσία. Η ταινία τιμήθηκε με το βραβείο καλύτερου μικρού μήκους ντοκιμαντέρ στο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ του Άμστερνταμ.
Ανάμεσα στη ζωή και τον θάνατο ακροβατεί το ντοκιμαντέρ Chemo (2009) του πολυβραβευμένου Πάβελ Λοζίνσκι / Pawel Lozinski, ο οποίος εισχωρεί στον μικρόκοσμο μιας ογκολογικής κλινικής και των ασθενών της, οι οποίοι υποβάλλονται σε χημειοθεραπεία. Ο κινηματογραφικός φακός με επιμονή αλλά και διακριτικότητα επικεντρώνεται στα πρόσωπά τους, αποτυπώνει τους καθημερινούς διάλογούς τους, αποκαλύπτει στον θεατή μέσα από τη δική τους ματιά την πραγματική αξία και τη γοητεία της ζωής.
Η καθημερινότητα αποτελεί τον αφηγηματικό πυρήνα και στο γεμάτο μαύρο χιούμορ Where the sun doesn’t rush (2009) του Ματέι Μπόμπρικ / Matej Bobrik, όπου ξετυλίγεται η ρουτίνα ενός μικρού χωριού που αργοπεθαίνει. Οι ηλικιωμένοι κάτοικοι υποκύπτουν στους απελπιστικά αργούς ρυθμούς ζωής και η μονοτονία τους διαταράσσεται μόνο από τις ανακοινώσεις των τοπικών αρχών, οι οποίες όχι σπάνια υπενθυμίζουν σε όλους την στενή εγγύτητα της ζωής και του θανάτου.
Η πολωνή σκηνοθέτιδα Μαργκορζάτα Μπιενκόβσκα – Μπούελμαν / Margorzata Bienkowska-Buehlmann κατέγραψε το 1989 τις μαρτυρίες προσφύγων που κατέφυγαν από την Ανατολική Γερμανία στην Πολωνία, ζητώντας άσυλο στην πρεσβεία της δυτικής Γερμανίας στη Βαρσοβία. Είκοσι χρόνια αργότερα, επέστρεψε στο υλικό της, δημιουργώντας το ντοκιμαντέρ Exit (2009). Θύματα της ιστορίας αλλά και κύριοι της προσωπικής τους μοίρας, οι πρόσφυγες εξομολογούνται στην κάμερα τις αιτίες της φυγής τους και προσδοκούν μια καλύτερη ζωή στη νέα πατρίδα τους.
Με πλούσια ποικιλία στη θεματολογία, αξιοθαύμαστη ευαισθησία στην προσέγγιση του αντικειμένου παρατήρησης και κινηματογραφική δεξιοτεχνία, τα πολωνικά ντοκιμαντέρ έχουν τη δύναμη να συγκινούν, να ενοχλούν, να δίνουν τροφή για σκέψη και πάνω απ’ όλα να καταθέτουν μια μεστή και παγκόσμια μαρτυρία των σύγχρονων καιρών.
