Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης «Πιερ Πάολο Παζολίνι: με τα όπλα της ποίησης»

«Αν υπήρχε ένας ρεαλισμός του ονείρου και των ρυθμών του, αν μπορούσε κάποιος να διαπιστώσει και να διατυπώσει μια ονειρική ιστορία, που θα ξεχώριζε από τις συνηθισμένες ‘ιστορίες παρμένες από όνειρα’, αυτός θα ήταν ίσως ο Παζολίνι ως κινηματογραφιστής».

Χρήστος Βακαλόπουλος

Η Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης συνεχίζει τη δραστηριότητά της παρουσιάζοντας ένα αντιπροσωπευτικό δείγμα του κινηματογράφου του κορυφαίου δημιουργού Πιερ Πάολο Παζολίνι, με τίτλο «Πιερ Πάολο Παζολίνι: με τα όπλα της ποίησης». Το αφιέρωμα θα πραγματοποιηθεί από την Πέμπτη 25 έως την Κυριακή 28 Απριλίου 2013 στην Αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου - Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α΄, Λιμάνι).

Το αφιέρωμα περιλαμβάνει τις ταινίες: Ακατόνε (Ιταλία, 1961), Μάμα Ρόμα  (Ιταλία, 1962), Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο  (Ιταλία - Γαλλία, 1964) και Χοιροστάσιο (Ιταλία - Γαλλία, 1969).

Ο ίδιος ο Πιερ Πάολο Παζολίνι γράφει τον Φεβρουάριο του 1969 σε μια αυτοπαρουσίαση:

«Γεννήθηκα στη Μπολόνια. Είμαι σαράντα έξι χρόνων. Είμαι συγγραφέας-κινηματογραφιστής. Πρωτοεμφανίστηκα με μια ποιητική συλλογή, αφού είχα τελειώσει το Πανεπιστήμιο, στα είκοσί μου χρόνια. Υπήρξα φιλόλογος. Υπήρξα διευθυντής λογοτεχνικών περιοδικών. Έγραψα βιβλία, έκανα ταινίες και τώρα αρχίζω ένα καινούριο επάγγελμα. Το επάγγελμα του δημοσιογράφου: συνεργάζομαι με μια εβδομαδιαία εφημερίδα στην οποία κρατάω μια τακτική στήλη.

Πριν δεκαοκτώ χρόνια έφτασα στη Ρώμη, κι η κατάστασή μου μ’ ανάγκασε να ζήσω στις φτωχές συνοικίες της πρωτεύουσας. Τραυματισμένος από τη ζωή σ’ αυτά τα προάστια, έγραψα τα δύο πρώτα μου μυθιστορήματα πάνω σ’ αυτό το θέμα…

Το 1961 γύρισα την πρώτη μου ταινία το Ακατόνε με άγνωστους ηθοποιούς. Στην προβολή της ταινίας στη Ρώμη, φασίστες θεατές έριξαν στην οθόνη κλούβια αυγά και μελανοδοχεία. Γύρισα κατόπιν με την Άννα Μανιάνι και τον Φράνκο Τσίτι το Μάμα Ρόμα. Κατά την διάρκεια του Φεστιβάλ της Βενετίας, όπου η ταινία αντιπροσώπευε επίσημα την Ιταλία προσπάθησαν να την κατάσχουν κάνοντας αγωγή. [...] Αργότερα σκηνοθέτησα Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο που επιλέχτηκε να αντιπροσωπεύσει την Ιταλία στο Φεστιβάλ Βενετίας, όπου και πήρε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής…

Δικάστηκα στη Βενετία.

Κινδύνεψα να πάω φυλακή για πολλούς μήνες.

Τελικά απαλλάχτηκα.

Μου είπαν ότι έχω τρία είδωλα: τον Χριστό, τον Μαρξ και τον Φρόυντ. Αυτά είναι φόρμουλες. Το μόνο μου είδωλο είναι η πραγματικότητα.

Αν διάλεξα να είμαι κινηματογραφιστής και όχι μόνο συγγραφέας, είναι επειδή προτίμησα αντί να εκφράζω την πραγματικότητα με σύμβολα, όπως είναι οι λέξεις, να εκφράζω μέσω του κινηματογράφου την πραγματικότητα με την πραγματικότητα».

Κατά τις ημέρες του αφιερώματος (25-28 Απριλίου 2013) η έκδοση «Pier Paolo Pasolini», που κυκλοφόρησε τον Μάιο του 1994 με αφορμή το αφιέρωμα «Pier Paolo Pasolini: …με τα όπλα της ποίησης», θα πωλείται με έκπτωση, από τα 12 ευρώ στα 6 ευρώ.

Πρόγραμμα προβολών

Πέμπτη 25 Απριλίου

19.00 Ακατόνε

21.30 Χοιροστάσιο

Παρασκευή 26 Απριλίου

19.00 Μάμα Ρόμα

21.30 Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο

Σάββατο 27 Απριλίου

19.00 Χοιροστάσιο

21.30 Ακατόνε

Κυριακή 28 Απριλίου

19.00 Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο

21.30 Μάμα Ρόμα

Οι ταινίες

Ακατόνε
Ιταλία, 1961Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι. Ασπρόμαυρη, 120΄. 

Ο ήρωας της ταινίας, ο Ακατόνε, φυτοζωεί σε μια φτωχογειτονιά της Ρώμης, εις βάρος μιας πόρνης, της Μανταλένας. Όταν η γυναίκα καταλήγει στη φυλακή τα βρίσκει σκούρα, καθώς προσπαθώντας να τα ξαναβρεί με τη γυναίκα του που ζει μαζί με το παιδί τους στο πατρικό της σπίτι, το αποτέλεσμα είναι να εκδιωχθεί από κει ξυλοκοπημένος. Ο Ακατόνε αποφασίζει να βάλει στη θέση της Μανταλένας, τη Στέλλα, τη νέα του γνωριμία . Η κοπέλα όμως δεν είναι φτιαγμένη για τη σκληρή ζωή του πεζοδρομίου και τότε αποφασίζει να βρει κάποια δουλειά, για να μπορέσει να συντηρήσει τον εαυτό του και τη Στέλλα. Δεν αντέχει ούτε μια μέρα τον μόχθο της εργασίας, αφού δεν έχει δουλέψει ποτέ στη ζωή του. Χωρίς να το ξέρει ότι η αστυνομία τον έχει βάλει στο μάτι, καθώς η Μανταλένα τον έχει καρφώσει από τη φυλακή για μαστροπεία, ο Ακατόνε μπλέκει σε μια μικροληστεία για να τα βγάλει πέρα και το μονοπάτι που ακολουθεί τον οδηγεί στο χαμό. 

Μάμα Ρόμα

Ιταλία, 1962Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι. Ασπρόμαυρη, 106΄.

Η Μάμα Ρόμα (συγκλονιστικά ερμηνευμένη από την κορυφαία Άννα Μανιάνι), είναι μια πόρνη στις φτωχογειτονιές της Ρώμης, που αποχωρεί από το «επάγγελμα» όταν ο προαγωγός της ο Κάρμινε, την εγκαταλείπει και παντρεύεται. Η γυναίκα επιθυμώντας μια ζωή καλύτερη από εκείνη του πεζοδρομίου, φέρνει κοντά της τον γιο της Έτορε, ο οποίος αγνοεί το πραγματικό επάγγελμα της μητέρας του και έχοντας στήσει έναν πάγκο στη λαϊκή, αγωνίζεται με κάθε τρόπο να δημιουργήσει μια προοπτική και να εξασφαλίσει ένα καλύτερο μέλλον για το παιδί της. Η σχέση της με τον Έτορε είναι γεμάτη από εντάσεις και συγκρούσεις, καθώς εκείνος περνά μια δύσκολη εφηβεία. Η Μάμα Ρόμα οργανώνει έναν εκβιασμό για να μπορέσει να του βρει μια θέση εργασίας και με την βοήθεια των παλιών της επαγγελματικών γνωριμιών τα καταφέρνει. Ο Κάρμινε όμως, επανέρχεται στη ζωή της και με την απειλή να αποκαλύψει στον γιο της όλη την αλήθεια, την αναγκάζει να βγει ξανά στο πεζοδρόμιο. Εντωμεταξύ ο Έτορε, που έχει μάθει το παρελθόν της μητέρας του, έχει παρατήσει τη δουλειά του και επιδίδεται σε μικροκλοπές και κάποια στιγμή καταλήγει στη φυλακή, όπου πεθαίνει από μια ξαφνική ασθένεια. Η Μάμα Ρόμα μένει μόνη και απελπισμένη σ’ έναν εχθρικό κόσμο.

Το κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο
Ιταλία - Γαλλία, 1964Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι. Ασπρόμαυρη, 137.

Η ταινία αναπαριστά με μεγάλη πιστότητα και ακρίβεια το κείμενο του Κατά Ματθαίον Ευαγγελίου.

«Το Ευαγγέλιο μου έβαζε το εξής πρόβλημα: δεν μπορούσα να το εξιστορήσω σαν ένα κλασικό αφήγημα, γιατί δεν είμαι πιστός, αλλά άθεος. Από την άλλη ήθελα να διηγηθώ την ιστορία του Χριστού, Υιού του Θεού. Έπρεπε λοιπόν να διηγηθώ μια ιστορία στην οποία δεν πίστευα. Δεν μπορούσε λοιπόν να είμαι εγώ εκείνος που εξιστορεί. Έτσι χωρίς να το θέλω οδηγήθηκα στην ανατροπή, όλης μου της κινηματογραφικής τεχνικής και γεννήθηκε αυτό το μάγμα ύφους, που είναι χαρακτηριστικό του κινηματογράφου της ποίησης· γιατί για να μπορέσω να εξιστορήσω το Ευαγγέλιο, έπρεπε να βυθιστώ στην ψυχή ενός που πιστεύει. Εδώ έγκειται ο έμμεσος ελεύθερος λόγος: απ’ τη μια μεριά η αφήγηση βλέπεται με τα δικά μου μάτια και απ’ την άλλη, με τα μάτια ενός πιστού και είναι αυτό που προκαλεί το συμφυρμό του ύφους, αυτό το μάγμα που προανέφερα...»

Πιερ Πάολο Παζολίνι

Χοιροστάσιο
Ιταλία - Γαλλία, 1969Σκηνοθεσία: Πιερ Πάολο Παζολίνι. Έγχρωμη, 99΄.

Η ταινία αφηγείται δύο παράλληλες ιστορίες: μία στην αρχαϊκή και την άλλη στη σύγχρονη εποχή. Στην πρώτη ένας νέος που ζει απομονωμένος στις πλαγιές ενός ηφαιστείου, τρέφεται με ερπετά και έντομα, μέχρι που μια μέρα συναντά έναν στρατιώτη τον οποίο σκοτώνει και καταβροχθίζει. Κάποια στιγμή κι άλλοι περιπλανώμενοι και παραστρατημένοι τον ακολουθούν, συστήνοντας μια συμμορία κανίβαλων και επιδίδονται όλοι μαζί στο κυνήγι της ανθρώπινης τροφής. Όταν τους συλλαμβάνουν και τους καταδικάζουν σε θάνατο, ο ανθρωποφάγος άνδρας δεν εκφράζει καμιά απολύτως μεταμέλεια, ούτε συνειδητοποιεί το φρικαλέο των πράξεών του. Στην δεύτερη ιστορία, ο νεαρός γιος ενός γερμανού βιομηχάνου ζει μ’ έναν εκκεντρικό τρόπο την διαφορετικότητά του, αντιτίθεται και απορρίπτει και τις νεολαιίστικες εξεγέρσεις του ’68, αλλά και την καπιταλιστική λογική του πατέρα και έχει κάποιες ανομολόγητες και αποτρόπαιες επαφές με γουρούνια. Αυτή η ιδιαιτερότητα του γιου, γίνεται το επίκεντρο μιας επιχειρηματικής συναλλαγής, μεταξύ του πατέρα και ενός επιχειρηματικού ανταγωνιστή του- πρώην ναζιστή εγκληματία. Στο τέλος και ενώ τα γουρούνια καταβροχθίζουν τον νεαρό άντρα, οι δύο βιομήχανοι πίνουν στην υγειά της συνένωσης των κεφαλαίων τους και των κοινών τους συμφερόντων.

(Αποσπάσματα των κειμένων και στοιχεία αντλήθηκαν από την μονογραφία για τον Πιερ Πάολο Παζολίνι, που εκδόθηκε με την ευκαιρία του αναδρομικού αφιερώματος στο έργο του, το οποίο διοργανώθηκε από το ΦΚΘ και τα Μορφωτικά Ιταλικά Ινστιτούτα Αθηνών και Θεσσαλονίκης, τον Μάιο του 1994).